Ψάρι Ηραίας - Αρκαδίας

Μυστήριο ...

• 
• 

Λεπτομέρειες

Δημοσιεύτηκε στις Τρίτη, 02 Αυγούστου 2022 07:52

Εμφανίσεις: 693

Μυστήριο

 

Η αλήθεια βρίσκεται στα βάθη.
                     - Δημόκριτος

 

Μία από τις ωραιότερες σελίδες στην ιστορία της επιστήμης είναι το χωρίο από τον Φαίδρο του Πλάτωνα, στο οποίο ο Σωκράτης εξηγεί το σχήμα της Γης.

        Ο Σωκράτης λέει ότι «πιστεύει» πως η Γη είναι μία σφαίρα, με μεγάλες κοιλάδες στις οποίες ζούν οι άνθρωποι. Μολονότι μοιάζει λίγο μπερδεμένος, έχει σε γενικές γραμμές δίκιο. Και προσθέτει, «δεν είμαι βέβαιος». Αυτή η σελίδα αξίζει περισσότερο από όλες τις χωρίς νόημα ιδέες περί αθανασίας της ψυχής που συναντούμε στον υπόλοιπο διάλογο. Δεν είναι μόνο το παλιότερο κείμενο που μιλάει ρητά για το γεγονός ότι η Γη πρέπει να είναι σφαιρική. Το σημαντικότερο είναι ότι ακτινοβολεί με την κρυστάλλινη διαύγεια με την οποία ο Πλάτωνας παραδέχεται τα όρια των γνώσεων της εποχής του. «Δεν είμαι βέβαιος», ομολογεί ο Σωκράτης.

        Αυτή η οξυδερκής επίγνωση της άγνοιάς μας, βρίσκεται στην καρδιά της επιστημονικής σκέψης. Χάρη σε αυτή την επίγνωση των ορίων της γνώσης μας, έχουμε καταφέρει να μάθουμε τόσο πολλά. Δεν είμαστε βέβαιοι για όλα όσα υποψιαζόμαστε, ακριβώς όπως ο Σωκράτης δεν ήταν βέβαιος για τη σφαιρική φύση της Γης. Εξερευνούμε στη μεθόριο της γνώσης μας.

        Η επίγνωση των ορίων της γνώσης μας, είναι επίσης επίγνωση του γεγονότος πως όσα γνωρίζουμε μπορεί τελικά να αποδειχθούν λανθασμένα, ή ανακριβή. Μόνο αν έχουμε πάντοτε κατά νου ότι τα πιστεύω μας μπορεί τελικά να αποδειχθούν εσφαλμένα, είναι δυνατόν να απελευθερωθούμε από λανθασμένες ιδέες και να μάθουμε. Για να μάθουμε κάτι, πρέπει να διαθέτουμε το θάρρος να αποδεχτούμε πως αυτό που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε, συμπεριλαμβανομένων των πλέον ριζωμένων πεποιθήσεων μας, μπορεί να είναι λάθος, ή τουλάχιστον αφελές – σκέτες σκιές στους τοίχους ενός πλατωνικού σπηλαίου.

        Η επιστήμη γεννιέται από αυτή την πράξη ταπεινότητας, όταν δεν εμπιστευόμαστε τυφλά τη γνώση του παρελθόντος και τις διαισθήσεις μας. Όταν δεν πιστεύουμε όλα όσα λένε όλοι. Όταν δεν έχουμε πίστη στη συσσωρευμένη γνώση των πατέρων και των παππούδων μας. Δεν μαθαίνουμε τίποτα εάν νομίζουμε ότι ξέρουμε ήδη τα βασικά, εάν υποθέτουμε ό,τι βρίσκονται γραμμένα σε κάποιο βιβλίο ή ότι τα γνωρίζουν οι σοφοί μιάς φυλής. Οι αιώνες στους οποίους οι άνθρωποι είχαν οδηγό την πίστη τους και μόνο, ήταν οι αιώνες στους οποίους μάθαμε ελάχιστα νέα πράγματα. (Κοίταξε την βυζαντινή περίοδο). Εάν ο Αϊνστάιν, ο Νεύτωνας, και ο Κοπέρνικος εμπιστεύονταν τη γνώση των πατέρων τους, δεν θα αμφισβητούσαν ποτέ τίποτα και δεν θα κατάφερναν ποτέ να αυξήσουν και να προάγουν τις γνώσεις μας. Εάν κανείς δεν αμφέβαλλε, θα λατρεύαμε ακόμα φαραώ και θα πιστεύαμε ότι η Γη στηρίζεται στην πλάτη μιάς γιγάντιας χελώνας. Ακόμα και οι πιο αποτελεσματικές γνώσεις μας, όπως εκείνες που ανακάλυψε ο Νεύτωνας, μπορεί τελικά να αποδειχτούν υπεραπλουστευτικές.

        Η επιστήμη κατηγορείται μερικές φορές ότι προσποιείται πως γνωρίζει τα πάντα, ότι πιστεύει πως διαθέτει απάντηση σε κάθε ερώτημα. Πρόκειται μάλλον για μία περίεργη κατηγορία. Όπως γνωρίζουν όλοι οι ερευνητές που διεξάγουν έρευνα στα εργαστήρια όλου του κόσμου, ασκώ επιστήμη σημαίνει προσκρούω στα όρια της άγνοιάς μου σε καθημερινή βάση – στα αναρίθμητα πράγματα που δεν γνωρίζω και δεν μπορώ να κάνω. Κι αυτό διαφέρει αρκετά από το να ισχυρίζομαι ότι γνωρίζω τα πάντα. Δεν γνωρίζουμε τι θα ανακαλύψουν τα νέα τηλεσκόπια στο μέλλον, ούτε ποιες εξισώσεις περιγράφουν πραγματικά τον κόσμο. Δεν γνωρίζουμε εάν μία ωραία θεωρία στην οποία εργαζόμαστε είναι σωστή. Δεν γνωρίζουμε τι υπάρχει πέρα από την Μεγάλη Έκρηξη, πως λειτουργεί μία θύελλα, ένα βακτήριο ή ένα μάτι, δεν γνωρίζουμε πως λειτουργούν τα κύτταρα στο σώμα μας, ούτε οι νοητικές λειτουργίες μας. Επιστήμονας είναι αυτός που ζει εμποτισμένος με την επίγνωση της βαθιάς άγνοιάς μας, σε άμεση επαφή με τα δικά μας αναρίθμητα όρια, με τα όρια της κατανόησής μας.

        Εάν όμως δεν είμαστε βέβαιοι για τίποτα, πως θα μπορούσαμε να στηριχθούμε σε όσα μας λέει η επιστήμη; Η απάντηση είναι απλή. Η επιστήμη δεν είναι αξιόπιστη επειδή προσφέρει βεβαιότητα. Είναι αξιόπιστη γιατί μας προσφέρει τις καλύτερες απαντήσεις που διαθέτουμε προς το παρόν. Επιστήμη είναι ό,τι παραπάνω γνωρίζουμε μέχρι σήμερα για τα προβλήματα με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι. Είναι ακριβώς η ανοιχτόμυαλη νοοτροπία της, το γεγονός ότι διαρκώς αμφισβητεί την τρέχουσα γνώση, που εγγυάται ότι οι απαντήσεις που προσφέρει είναι οι καλύτερες διαθέσιμες: εάν ανακαλύψουμε καλύτερες απαντήσεις, τότε αυτές οι νέες απαντήσεις γίνονται επιστήμη. Όταν ο Αϊνστάιν βρήκε καλύτερες απαντήσεις από τον Νεύτωνα, δεν αμφισβήτησε την ικανότητα της επιστήμης να δίνει τις καλύτερες δυνατές απαντήσεις – απεναντίας, την επιβεβαίωσε.

        Άρα, οι απαντήσεις που δίνει η επιστήμη δεν είναι αξιόπιστες επειδή είναι οριστικές. Είναι αξιόπιστες επειδή δεν είναι οριστικές. Είναι αξιόπιστες επειδή είναι οι καλύτερες διαθέσιμες σήμερα. Και είναι οι καλύτερες διαθέσιμες επειδή δεν τις θεωρούμε οριστικές, αλλά δύνανται να βελτιωθούν. Η επιστήμη αποκτά την αξιοπιστία της χάρη στην επίγνωση της άγνοιάς μας. Και αυτό που χρειαζόμαστε είναι η αξιοπιστία, όχι η βεβαιότητα. Δεν διαθέτουμε απόλυτη βεβαιότητα και ποτέ δεν θα αποκτήσουμε – εκτός εάν αποδεχτούμε την τυφλή πίστη.

        ‘Αν και ριζωμένη στην παρελθοντική γνώση, η επιστήμη είναι μία περιπέτεια βασισμένη στην διαρκή αλλαγή. Η ιστορία που αφηγήθηκα ξεκινά χιλιετίες πριν και ιστορεί μία επιστήμη που αποθησαύρισε καλές ιδέες αλλά δεν δίστασε να απορρίψει και να εγκαταλείψει ορισμένες από αυτές, όταν ανακαλύφθηκε κάτι που λειτουργούσε καλύτερα. Η επιστημονική σκέψη είναι από τη φύση της επικριτική, επαναστατική και δεν την ικανοποιούν οι aprioriέννοιες και ιδέες, η ευλάβεια και οι ιερές αλήθειες, τα πράγματα που δεν πρέπει να θίξεις. Η αναζήτηση της γνώσης δεν θρέφεται από την βεβαιότητα, αλλά καλλιεργείται από την ριζοσπαστική δυσπιστία απέναντι στην βεβαιότητα.

        Αυτό σημαίνει ότι η επιστήμη δεν πιστεύει όσους ισχυρίζονται ότι κατέχουν την αλήθεια. Για τον λόγο αυτό, η επιστήμη και η θρησκεία βρίσκονται συχνά αντιμέτωπες ή σε πορεία σύγκρουσης. Όχι επειδή η επιστήμη προσποιείται ότι γνωρίζει τις ύστατες απαντήσεις, αλλά για τον ακριβώς αντίθετο λόγο: επειδή το επιστημονικό πνεύμα δυσπιστεί απέναντι σε όποιον ισχυρίζεται ότι διαθέτει ύστατες απαντήσεις, ή ότι έχει προνομιακή πρόσβαση στην Αλήθεια. Και αυτή η δυσπιστία ενοχλεί ορισμένα θρησκευτικά κέντρα. Δεν ενοχλείται η επιστήμη από την θρησκεία, αλλά ορισμένες θρησκείες από την επιστημονική σκέψη. Η αποδοχή της ουσιώδους αβεβαιότητας της γνώσης μας, ισοδυναμεί με την αποδοχή ότι ζούμε βυθισμένοι στην άγνοιά και, συνεπώς, στο μυστήριο, ότι ζούμε με ερωτήματα των οποίων τις απαντήσεις δεν γνωρίζουμε. Ίσως να μην τις γνωρίζουμε ακόμα ή -ποιος ξέρει;- να μην τις μάθουμε ποτέ.

        Ίσως είναι δύσκολο να ζει κανείς με την αβεβαιότητα. Υπάρχουν εκείνοι που προτιμούν την οποιαδήποτε βεβαιότητα, ακόμα και αν είναι αβάσιμη, παρά την αβεβαιότητα που έπεται από την αναγνώριση των ορίων μας. Υπάρχουν κάποιοι που προτιμούν να πιστεύουν μιά ιστορία, απλά και μόνο επειδή την πίστευαν οι πρόγονοί τους, παρά να ασπαστούν με θάρρος την αβεβαιότητα. Η άγνοια μπορεί πράγματι να γίνει τρομακτική. Από φόβο, αφηγούμαστε στον εαυτό μας καθησυχαστικές ιστορίες: εκεί ψηλά πάνω από τα αστέρια, υπάρχει ένας μαγικός κήπος, με έναν ευγενή πατέρα που θα μας καλωσορίσει με ανοιχτές αγκάλες. Δεν έχει σημασία αν αυτό είναι αλήθεια, έχει σημασία ότι μας καθησυχάζει.

        Στον κόσμο μας, υπάρχει πάντοτε κάποιος ο οποίος ισχυρίζεται ότι μας αποκαλύπτει τις τελικές απαντήσεις. Ο κόσμος μας είναι γεμάτος ανθρώπους που λένε ότι διαθέτουν την Αλήθεια. Επειδή την παρέλαβαν από τους πατέρες τους, επειδή την διάβασαν σε ένα Μεγάλο Βιβλίο, επειδή την έλαβαν απευθείας από ένα θεό, επειδή την θεμελίωσαν στα βάθη του εαυτού τους. Υπάρχει πάντοτε κάποιος που διαθέτει το θράσος να ισχυριστεί ότι είναι θεματοφύλακας της Αλήθειας, παραβλέποντας το γεγονός ότι ο κόσμος ότι ο κόσμος είναι γεμάτος από άλλους θεματοφύλακες της Αλήθειας, ο καθένας της δικής του αληθινής Αλήθειας, διαφορετικής κάθε φορά από των άλλων. Υπάρχει πάντοτε κάποιος προφήτης ντυμένος στα λευκά, ο οποίος έρχεται να εκστομίσει τις λέξεις: «Ακολούθα με, είμαι  αληθινή οδός».

        Δεν θέλω να επικρίνω εκείνους που προτιμούν να πιστεύουν με αυτό τον τρόπο – είμαστε ελεύθεροι να πιστεύουμε ό,τι θέλουμε. Ίσως τελικά υπάρχουν σπέρματα αλήθειας στο αστείο που αποδίδεται (νομίζω) στον άγιο Αυγουστίνο: τι έκανε ο θεός πριν δημιουργήσει τον κόσμο; Προετοίμαζε την κόλαση για εκείνους που θέλουν να διερευνήσουν εξονυχιστικά τα βαθιά μυστήρια. Όμως αυτά τα βαθιά μυστήρια είναι ακριβώς τα «βάθη» στα οποία ο Δημόκριτος μας καλεί να αναζητήσουμε την αλήθεια.

        Από την δική μου πλευρά, προτιμώ να κοιτώ καταπρόσωπο την άγνοιά μας, να την αποδέχομαι και να προσπαθώ να δω λίγο παραπέρα, να προσπαθώ να κατανοήσω αυτό που έχουμε την δυνατότητα να κατανοήσουμε. Όχι μόνο επειδή αποδεχόμενος την άγνοια αποφεύγω να εμπλακώ με προκαταλήψεις και προλήψεις, αλλά επειδή η εξαρχής αποδοχή της άγνοιάς μας είναι κατά την γνώμη μου η αληθέστερη, η ωραιότερη και, πάνω από όλα, η ειλικρινέστερη οδός.

        Η προσπάθεια να δούμε παραπέρα, να πάμε παραπέρα, είναι για μένα ένα από τα πιο θεαματικά πράγματα που δίνουν νόημα στη ζωή. Όπως είναι η αγάπη, ή η ενατένιση του ουρανού. Η περιέργεια να μάθεις, να ανακαλύψεις, να δεις πέρα από το λόφο, η επιθυμία να γευτείς το μήλο: αυτά είναι πράγματα που μας κάνουν ανθρώπους. Όπως θυμίζει ο Οδυσσέας του Δάντη στους συντρόφους του: δεν είμαστε φτιαγμένοι «για να ζούμε σαν κτήνη», αλλά για να αναζητούμε την αρετή και την γνώση.

        Ο κόσμος είναι εκπληκτικότερος και βαθύτερος από όλους τους μύθους των προπατόρων μας. Θέλω να προχωρήσω και να τον δω. Η αποδοχή της αβεβαιότητας δεν μειώνει επ’ ουδενί την αίσθηση του μυστηρίου. Απεναντίας, είμαστε διαρκώς βυθισμένοι στο μυστήριο και την ομορφιά του κόσμου. Ο κόσμος ας πούμε που αποκαλύπτει η κβαντική βαρύτητα, είναι ένας νέος και παράξενος κόσμος – και πάλι γεμάτος μυστήριο, αλλά όλο συνοχή μέσα στην απλή ομορφιά του. Είναι ένας κόσμος που δεν υπάρχει στον χώρο και δεν εξελίσσεται στον χρόνο. Ένας κόσμος κβαντικών αποκλειστικά πεδίων που αλληλοεπιδρούν, από το σμάρι των οποίων παράγεται -μέσα από ένα πυκνό δίκτυο αμοιβαίων αλληλοεπιδράσεων- ο χώρος, ο χρόνος, τα σωματίδια, τα κύματα και το φως.

        Είναι ένας απέραντος κόσμος και πολλά απομένουν να διασαφηνιστούν και να εξερευνηθούν. Εκεί πέρα, πίσω από τον λόφο, υπάρχουν κόσμοι πιο απέραντοι που απομένουν να ανακαλυφθούν.

 

 

 

 

 

 

Opsarion.gr